Zapalenie ucha jest jedną z najczęstszych dolegliwości u niemowląt i małych dzieci, występując u 50-85% z nich, głównie między 6. a 18. miesiącem życia. Charakteryzuje się szybkim rozwojem i zróżnicowanymi objawami, co sprawia, że diagnoza może być wyzwaniem, szczególnie w przypadku niemowląt, które nie są jeszcze w stanie komunikować swojego bólu słownie. Jak zatem rozpoznać i leczyć zapalenie ucha u niemowlaka? Oto kilka wskazówek.

Zapalenie ucha u niemowlaka - przyczyny

Zapalenie ucha u niemowląt zazwyczaj spowodowane jest przez stan zapalny, który ma podłoże bakteryjne lub wirusowe, i rozwija się w uchu środkowym. Dochodzi do niego, gdy płyn nagromadzi się pod błoną bębenkową, a jego normalny odpływ przez trąbkę Eustachiusza jest zablokowany. W konsekwencji, wzrasta ciśnienie i napięcie w jamie bębenkowej, powodując ból ucha. Napięcie to może zostać zmniejszone przez samoistną perforację błony bębenkowej i wyciek wydzieliny na zewnątrz. Choć ból może ustąpić po perforacji, infekcja często nadal się utrzymuje.

Blokada odpływu płynu jest często spowodowana nadmiarem śluzu związanego z infekcjami górnych dróg oddechowych, takimi jak zapalenie zatok, katar wywołany przeziębieniem lub alergią.

Ryzyko wystąpienia zapalenia ucha u dzieci zwiększa się w przypadku:

• niedojrzałego układu immunologicznego i częstych przeziębień;
• przerostu migdałka gardłowego;
• refluksu żołądkowo-przełykowego;
• predyspozycji genetycznych.

Ważne jest, aby rodzice i opiekunowie byli świadomi tych czynników ryzyka oraz objawów zapalenia ucha, aby szybko reagować i zapewnić właściwą opiekę medyczną.

Zapalenie ucha u niemowlaka - objawy

Diagnozowanie infekcji ucha u niemowląt i małych dzieci jest wyzwaniem, ponieważ opiera się głównie na obserwacji zachowania dziecka. Reakcje dzieci na chorobę mogą być różne, a infekcji często towarzyszy gorączka, choć nie jest to regułą. Istotne jest, aby rodzice i opiekunowie zwracali uwagę na niemówiące jeszcze dzieci, aby wyłapać potencjalne symptomy zapalenia ucha. Do typowych objawów należą:

• Rozdrażnienie i płaczliwość – niemowlęta mogą być bardziej marudne niż zwykle.
• Brak apetytu – dziecko może odmawiać jedzenia lub pić tylko kilka łyków mleka.
• Gorączka – choć nie zawsze obecna, może wskazywać na infekcję.
• Wymioty i biegunka – mogą wystąpić jako objawy współistniejące z infekcją.
• Ciągłe dotykanie uszu – może być oznaką bólu, choć czasami jest to tylko zainteresowanie własnym ciałem.
• Wydzielina ropna z ucha – może wskazywać na przebicie błony bębenkowej spowodowane infekcją ucha środkowego.

W przypadku podejrzenia infekcji ucha u niemowlęcia, zaleca się skonsultowanie z pediatrą, który może przeprowadzić dokładną ocenę i zalecić odpowiednie leczenie.

Zapalenie ucha u niemowlaka - leczenie

Aby zdiagnozować zapalenie ucha u dziecka, niezbędna jest wizyta u pediatry lub laryngologa dziecięcego. Specjalista przeprowadzi szczegółowy wywiad oraz dokona badania fizykalnego, aby ustalić prawidłową diagnozę. Podstawową metodą diagnostyczną jest otoskopia, czyli bezbolesne badanie przewodu słuchowego zewnętrznego i błony bębenkowej za pomocą otoskopu.

Zapalenie ucha może być wywołane przez infekcje bakteryjne lub wirusowe. Ze względu na trudność w różnicowaniu obu rodzajów infekcji, a także możliwość ich współwystępowania, leczenie różni się w zależności od wieku dziecka. U niemowląt do 6 miesięcy życia standardem jest stosowanie antybiotykoterapii. Starsze dzieci, u których objawy są łagodne (brak wysokiej gorączki, wymiotów, jednostronne zapalenie bez wycieku), mogą być leczone metodą wyczekującą, polegającą na obserwacji i stosowaniu leków przeciwbólowych, takich jak paracetamol czy ibuprofen. Czas obserwacji zależy od wieku dziecka:

• 24 godziny dla dzieci do 2 roku życia;
• 48-72 godziny dla dzieci powyżej 2 lat.

Jeśli objawy nie ustępują w określonym czasie, wówczas należy rozpocząć antybiotykoterapię, najczęściej przy użyciu amoksycyliny przez 7-10 dni.

Hospitalizacja może być konieczna w przypadkach, gdy mimo leczenia nie następuje poprawa, utrzymuje się wysoka gorączka lub występuje biegunka. Inne wskazania do hospitalizacji obejmują konieczność podawania leków dożylnie, zaczerwienienie i bolesność małżowiny usznej oraz asymetrię twarzy.

Jak zapobiec rozwojowi zapalenia ucha u dziecka? 

Badania naukowe wskazują, że mleko matki posiada silne właściwości ochronne, które wspomagają system odpornościowy dziecka, działając efektywnie nawet do trzeciego, a czasami do szóstego roku życia. Karmienie piersią, zwłaszcza przez okres minimum 6 miesięcy, znacząco zmniejsza ryzyko wystąpienia zapalenia ucha u dziecka, nawet o 40%.

W profilaktyce zapalenia ucha istotną rolę odgrywają również szczepienia ochronne. Szczególnie ważne są szczepienia przeciwko pneumokokom i grypie. Ponadto, ważne jest wzmocnienie odporności dziecka poprzez odpowiednie hartowanie, takie jak unikanie przegrzewania, regularne spacery na świeżym powietrzu oraz ograniczenie czasu spędzanego w żłobkach czy przedszkolach, szczególnie w przypadku dzieci o obniżonej odporności. Ważne jest także unikanie ekspozycji dziecka na dym tytoniowy, co ma kluczowe znaczenie dla zdrowia układu oddechowego i odporności.

Jakie powikłania może powodować zapalenie ucha u dziecka?

Nieleczone lub źle leczone zapalenie ucha u dzieci może prowadzić do poważnych powikłań, wymagających natychmiastowej interwencji medycznej oraz intensywnego leczenia, często z użyciem antybiotyków. Niekiedy niezbędna może okazać się także interwencja chirurgiczna. Do potencjalnych powikłań należą:

• Zapalenie wyrostka sutkowatego – stan zapalny dotyczący wyrostka sutkowego, struktury kostnej w uchu środkowym.
• Ropnie – gromadzenie się ropy w wyniku infekcji, które mogą rozwijać się w uchu lub w jego okolicy.
• Niedowład nerwu twarzowego – osłabienie lub paraliż mięśni twarzy, spowodowany uciskiem lub uszkodzeniem nerwu twarzowego.
• Zapalenie błędnika – infekcja błędnika, części ucha wewnętrznego odpowiedzialnego za równowagę, co może prowadzić do zawrotów głowy i innych problemów z równowagą.
• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – poważne i potencjalnie zagrażające życiu zapalenie opon pokrywających mózg i rdzeń kręgowy.

Z tego względu, szybka diagnoza i odpowiednie leczenie zapalenia ucha u dzieci są kluczowe, aby uniknąć tych poważnych komplikacji. Rodzice i opiekunowie powinni zachować czujność i skonsultować się z lekarzem w przypadku jakichkolwiek objawów zapalenia ucha u dziecka.